ŚREDNIOWIECZE
- czas trwania: od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego (476) do końca XV wieku (1492 - odkrycie Ameryki)
- Polska: X-XV w. (XIV/XIV w. - "jesień średniowiecza" - najbujniejszy rozkwit kultury)
- nazwa: "medium aevum" -> okres pośredni, przejściowy
- dominująca religia: chrześcijaństwo
- dominujący język: łacina
- filozofia:
- SCHOLASTYKA -> szkoła myślenia oderwanego od rzeczywistości, metafizycznego i powiązanego z teologią; wykształciła wiele znanych dziś pojęć z zakresu logiki
- św. Augustyn = Ojciec Kościoła, jeden z pierwszych chrześcijańskich filozofów; nawiązywał do Platona
- św. Tomasz z Akwinu - podał 5 dowodów na istnienie Boga; sądził że rozum nie przeczy wierze religijnej, ale ją uzupełnia; nawiązywał do Arystotelesa
- UNIWERSALIZM = powszechność wzorców kulturowych (motywy, zagadnienia, gatunki, style w sztuce), czyli podobieństwo kultur narodowych tworzonych przez mnichów wędrujących od klasztoru do klasztoru i popularyzujących ważne idee
- idea: TEOCENTRYZM -> przekonanie, że Bóg jest przyczyną sprawczą, ośrodkiem i celem, do którego zmierza wszystko, co istnieje
- motywy:
- ASCEZA - dobrowolne wyrzeczenie się dóbr materialnych i ziemskich przyjemności; celowe umartwianie ciała i duszy, zmierzające do zbawienia (więcej w zakładce "święci")
- ETOS RYCERSKI - zespół norm etycznych obowiązujących rycerza w życiu i na wojnie (więcej w zakładce "etos wojskowy")
- UBI SUNT - "gdzież są?", średniowieczny motyw przemijania, marności świata doczesnego
- DANSE MACABRE - taniec śmierci; idea równości wszystkich wobec wszechwładnej śmierci; "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią":
- przedstawienie śmierci w postaci kościotrupa, a później rozkładającego się trupa kobiecego
- tańcząca śmierć z kosą w kręgu z przedstawicielami wszystkich stanów społecznych
- w oczach śmierci wszyscy są równi (chociaż społeczeństwo było feudalne)
- wszyscy będą musieli umrzeć, odpowiedzieć za grzechy
- ARS MORIENDI - sztuka umierania; zbiór rozważań, wskazówek i napomnień służących przygotowaniu człowieka do śmierci
- DEESIS - typ modlitwy wstawienniczej, w której pośrednik (Maryja lub święty) prosi u Boga o łaski dla grzesznika; "Bogurodzica"
- STABAT MATER DOLOROSA - motyw matki stojącej pod krzyżem
- sztuka:
- ROMAŃSKA (X/XIII w.)
- grube mury,
- sklepienie kolebkowe (o kształcie walca, ciężkie, masywne) lub krzyżowe (dwie skrzyżowane kolebki, tworzące krzyż),
- prostota form,
- mało zdobień, w kościołach jedynie rzeźby bądź płaskorzeźby,
- budowle z zasady są obronne,
- okna małe, wąskie jak strzelnice, położone wysoko, zakończone półkolistym łukiem,
- jedna lub trzy nawy, z których środkowa jest największa,
- mroczne wnętrza,
- ołtarz zorientowany na wschód (w stronę grobu Chrystusa)
- GOTYCKA (XIV/XV w.) [więcej: zakładka "katedra gotycka"]
- monumentalizm budowli,
- kościoły wysokie, smukłe, jasno oświetlone,
- akcentowanie kierunków wertykalnych (w górę),
- sklepienie krzyżowo-żebrowe,
- ostre łuki,
- mury silnie przeprute,
- ogromne okna, zajmujące często całe ściany, zakończone ostrym łukiem, wypełnione witrażami (obrazami tworzonymi z kawałków kolorowego szkła),
- kościoły zwykle trzynawowe
- nad głównym portalem zwykle mieściła się rozeta (okrągłe okno z witrażem)
katedra Notre Dame w Paryżu
Więcej:
Termin „wieki średnie” wprowadził
do nauki Krzysztof Keller w 1680 roku w wydanym przez niego podręczniku
historii. Od czasu pojawienia się tej
księgi jednak sam podział historii na okresy nie przestał być przedmiotem
dyskusji i polemiki. Jakkolwiek byśmy jednak oceniali bujną niewątpliwie w świetle
badań wieku XX duchową treść średniowiecza i podkreślali różnice poszczególnych
etapów jego rozwoju o jednolitości średniowiecznego poglądu na świat stanowi
jego charakter teocentryczny. Był on
przeświadczeniem, iż ośrodkiem całego świata i tego, co się w nim dzieje jest
Bóg.
W zmaganiu się o treść średniowiecza
należy uwzględnić trzy pierwiastki. Główny stanowił Kościół chrześcijański, którego
nauka i praktyka życia stanowi podstawę
kultury epoki. Kościół jest w tym okresie najwyższym autorytetem w sprawach
poznawana i postępowania. We wcześniejszym okresie średniowiecza duchowieństwo
stanowi jedyną warstwę reprezentującą kulturę duchową. Dlatego też dzięki swej
przewadze umysłowej wywiera potężny oddziaływanie na całe społeczeństwo.
Drugim pierwiastkiem jest ogromny
wpływ dziedzictwa antyku. Wykazano, że bardzo ścisłą łączność kultury wczesnego
średniowiecza z kulturą późnego antyku (np. w literaturze, filozofii).
Trzecim jest rodzima tradycja
poszczególnych ośrodków o charakterze pierwotnie pogańskim. Widzimy to przede
wszystkim na dworze Karola Wielkiego, gdzie kształtuje się kultura średniowieczna
i skąd dzięki przewadze Kościoła rozchodzi się szeroko poprzez klasztory. Kościół, głosząc nowe hasła i nową moralność,
miał do zwalczania potężne dziedzictwo pogaństwa. Struktura umysłowa moralna społeczeństwa była jeszcze pierwotna,
więc powoli dokonywało się zróżniczkowanie umysłowe oraz społeczne w związku z
feudalizmem.
